Weerwolven zwerven al decennialang over het Europese vasteland. Van de Griekse koning Lycaon, door Zeus als straf in een wolf verandert, tot de wolfachtige Ulfhednar Vikingen, ieder land kent een weerwolf mythe. Ook vampierverhalen zijn wijdverspreid. Denk aan de joodse bloeddrinkende Akulah en de alom bekende Roemeense graaf Vlad Dracul. Ondertussen weten we dat deze monsters niet bestaan. Toch?
Of wel?
Bestaan er echte weerwolven en vampiers? Waar komen de verhalen vandaan? Deze medische aandoeningen voedden de legenden.
It’s all in your head
Weerwolven zijn wezens die met volle maan veranderen in een bloeddorstig half mens, half wolf. De eerste medische beschrijvingen van weerwolf-achtige mensen stammen uit de Griekse Oudheid. Met term ‘klinische lycantropie’ beschrijft de Griekse arts Galen een psychiatrische aandoening waarbij patiënten zich als wolven gedragen. Ze huilen naar de maan, slapen buiten, jagen en eten rauw vlees. De afgelopen decennia vermindert het aantal mensen met klinische lycantropie, maar ook tegenwoordig komen er nog casus voor (de blaffende man bijvoorbeeld). Klinische lycantropie beperkt zich niet tot wolven. Katten, runderen, bijen, alles is mogelijk. Deze Nederlandse vrouw dacht in 2020 een kip te zijn (lees hier). Welk dier zou jij kiezen?
Hondsdolle weerwolven
Naast psychiatrische aandoeningen is er nog een aandoening die tot weerwolf-achtige symptomen leidt. Hondsdolheid, of rabiës. Overgebracht door een hondenbeet past deze aandoening precies in de legende van de weerwolf. Stel je voor, een hondsdolle hond bijt een nietsvermoedende boer in een zeventiende-eeuws gehucht. Zonder vaccinatie leidt hondsdolheid bij het slachtoffer tot schuimbekken, spiertrekkingen, verwardheid en angst voor water. De ‘weerwolf’ wankelt verward door het dorp, kwijlend en stuiptrekkend. Een ongeruste dorpsgenoot probeert de man te kalmeren, maar wordt gekrabd. Besmet ontwikkelt hij dezelfde symptomen. Een legende is geboren.
Of hondsdolle bloedzuigers?
Net als voor weerwolven is hondsdolheid een mogelijke verklaring voor de verhalen over vampiers (zie dit artikel in Neurology). Naast het verwarde agressieve gedrag vertonen mensen die overlijden aan hondsdolheid ook tekenen die aan de ondoden doen denken. Tekenen als bloederige slijm in de mond waardoor het lijkt alsof ze bloed drinken. Ook vergaat het lichaam langzamer waardoor het lijkt alsof een lichaam niet echt dood is.
In de 17e en 18e eeuw is er een ware vampierenplaag in Oost-Europa. Overal op het platteland graven boeren overleden dorpsgenoten op, slaan een staak door het hart en verbranden het lichaam. Heel toevallig komt de vampierenplaag precies overeen met een epidemie van hondsdolheid in hetzelfde gebied.
Bleek door de bloedarmoede
Hoe zit het met de andere symptomen van vampirisme? Porfyrie is een zeldzame stofwisselingsziekte waarbij patiënten problemen hebben met de aanmaak van hemoglobine, de stof die je bloed rood kleurt. Met name de aangeboren variant geeft uiterlijke kenmerken die aan de beruchte ondoden doen denken. Door chronische bloedarmoede zien porfyrie patiënten er bleek uit, hun tandvlees en mond zijn juist onnatuurlijk rood. Daarnaast zij ze overgevoelig voor zonlicht. Zie je Dracula al voor je?
Van de aangeboren variant van porfyrie zijn slechts tweehonderd patiënten bekend. Leidt een dergelijke extreem zeldzame ziekte tot een wijdverspreide mythe?
Ongezond hoestje
Misschien verklaart een vaker voorkomend ziektebeeld de vampierlegende beter? Tuberculose is een besmettelijke infectieziekte. Onbehandeld kwijnen patiënten langzaam weg. Ze vallen kilo’s af, worden steeds zwakker en hoesten bloed op. Het leven wordt als het ware uit hen gezogen.
De laatste bekende echte vampier, is de Amerikaanse Mercy Brown. In 1892 sterft Mercy aan tuberculose. Haar moeder en zus overleden al eerder aan de ziekte. Enkele weken later krijgt haar broer Edwin dezelfde klachten. Zoveel gezinsleden met dezelfde mysterieuze klachten? Dat moet een vampier zijn, concluderen de dorpsgenoten. Wanneer ze Mercy’s lichaam opgraven, blijkt dat in goede staat. Alle reden om haar hart te verbranden en het as aan Edwin te voeren. Helaas ze zijn te laat, Edwin sterft. Aan zijn tuberculose.
Kruizen, kogels en knoflook
Laat deze Halloween de gewijde kruizen, zilveren kogels en beschermende knoflook maar op zolder liggen. Bewapen je huis met antipsychotica, rabiës-vaccinaties en anti-tuberculose middelen. Zo overleef je Halloween.